Lumbesa: Mbinu za kibiashara zinazotishia kuangamiza kilimo

Kwa miaka mingi, mikoa ya Njombe na Iringa ambayo awali ulikuwa mkoa mmoja ina sifa moja inayofanana na inayoweza kuitambulisha kirahisi.

Sifa hiyo ni uchapakazi wa wananchi wake kiasi kwamba haikuwa bahati mbaya kwa Iringa kutambulika kama mojawapo ya mikoa minne maarufu kwa kilimo, hasa mahindi na mazao mengine ya chakula.

Tofauti na mahali kwingine ambako mahindi limekuwa zao kuu la chakula kwa wakulima wa Njombe na Iringa, zao hilo pia ni la biashara.

Wakulima wamejikuta wakilazimika kuuza mazao yao yakiwamo mahindi, viazi kwa wafanyabiashara kutoka ndani na nje ya mikoa hiyo miwili.

Hata hivyo, kwa muda mrefu sasa wamefanya hivyo kwa ujazo usiotakiwa kisheria, yaani lumbesa ambao umewasababishia hasara.

Siku zote, mwenye kulaumiwa ni Serikali kwa maana ya Wizara za Kilimo, Chakula na Ushirika na pia ile ya Viwanda, Biashara na Masoko ambazo zimeshindwa kusimamia Sheria ya Mizani na Vipimo ya mwaka 1982. Wakulima wameilalamikia Serikali kwa kutotilia mkazo sheria hiyo na kukamata bidhaa zote zinazosafirishwa zikiwa katika ujazo usiotakiwa na pia kuwa na utaratibu wa kukagua bidhaa za kilimo zinazosafirishwa bila kuzingatia sheria hiyo.

Ushuhuda wa mkulima

Rehema Ngoda ni mkulima na mkazi wa Kijiji cha Lidodolelo wilayani Makete mkoani Njombe anasema, msimu wa kilimo wa 2013/14, alilima ekari tatu za viazi mviringo na kupata magunia 200 yenye ujazo wa kilo 100 kila moja.

“Sina hamu tena na kilimo, baada ya kuvuna nilijua najikomboa katika umasikini, kumbe ndiyo naingia katika umaskini, nilijikuta sijui cha kufanya baada ya kuvuna viazi na kuvijaza kwenye magunia kwa ujazo unaotakiwa na kuvipeleka sokoni, hakuna mteja aliyeshawishika kuvinunua viazi vyangu, alisema na kuongeza;

“Wafanyabiashara wengi walikuja na kuuliza bei na kuondoka bila kununua wakidai kuwa ujazo nilioweka siyo ule wa kibiashara, yaani haukuwa wa lumbesa.”

Mkulima huyo anaeleza kuwa baada ya kuona hapati mteja katika ujazo huo wa kawaida aliamua kubadili msimamo ili viazi visioze na kumwingizia hasara nyingine.

Anasema kutokana na uamuzi huo alijikuta anapata magunia 98 baada ya kuyajaza kwa ujazo wa lumbesa na kuyauza kwa bei ileile na kumfanya apate hasara.

Anasimulia kuwa, alilazimika kuuza viazi hivyo kwa hasara kwa kuwa hakuwa na mahali pengine pa kuvipeleka vikiwa na ujazo unaotakiwa kisheria na kuitaka Serikali kuitilia mkazo Sheria ya Mizani na Vipimo ya mwaka 1982.

Anaeleza kuwa mwaka 2007, aliyekuwa mkuu wa Mkoa wa Iringa, Amina Mrisho alitoa agizo linalohusisha Polisi kuanza kukamata magari yote yaliyokuwa yanasafirisha mazao yalikuwa na vipimo batili.

Msimamo wa TCCIA

Kwa awamu tofauti tangu mwaka 2005, TCCIA (Chama cha Wafanyabiashara Kilimo na Viwanda) Mkoa wa Iringa wamekuwa wakifuatilia matumizi ya sheria hiyo na mwaka 2013 walitoa mapendekezo ya kuboresha sheria hiyo ili iwe na nguvu zaidi.

Mwenyekiti wa TCCIA Iringa, Lucas Mwakabungu anasema wakati mikoa hiyo ikielekea kuamsha mapambano dhidi ya lumbesa, Bunge la Jamhuri ya Muungano wa Tanzania kwa upande wake linatakiwa kuifanyia marekebisho sheria hiyo ya mwaka 1982 kwa kuwa muswada wake wa marekebisho upo tayari.

“Muswada wa marekebisho ya sheria hiyo uliandaliwa mwaka 2013. Katika muswada huo inapendekezwa adhabu na faini kwa asiyefuata sheria iongezwe,” anasema Mwakabungu na kuongeza kwamba faini kwa kosa hilo kwa sasa ni Sh100,000.

Anasema utafiti wao kuhusu vipimo vya lumbesa unaonyesha kuwa Serikali imekuwa ikipoteza zaidi ya Sh14.8 bilioni kama mapato ya kodi huku wakulima nchini kote wakipata hasara ya zaidi ya Sh 174 bilioni kila mwaka.

“Mikoa ya Iringa, Njombe, Serikali imekuwa ikipoteza zaidi ya Sh2.5 bilioni kila mwaka huku wakulima wakipoteza zaidi ya Sh14.7bilioni,” anasema.

Mwakabungu anashauri vyombo vya umma vinavyosimamia sheria hiyo viongeze juhudi. Vyombo hivyo ni pamoja na Wizara ya Viwanda, Biashara na Masoko, Wizara ya Kilimo, Chakula na Ushirika.

Anataja pia Wakala wa Mizani na Vipimo (WMA), Wakala wa Barabara Tanzania (Tanroads), Mamlaka ya Usafiri wa Majini na Nchi Kavu (Ewura), Serikali za Mitaa na Polisi.

Mshauri wa mradi huo wa ufuatiliaji matumizi ya sheria hiyo, Profesa Enock Wiketie wa Chuo Kikuu cha Iringa (IUCO), anasema msingi wa kuiendeleza Tanzania umejikita katika Dira ya Taifa ya Maendeleo ya 2025.

Profesa Wiketie anasema Tanzania inatakiwa iwe katika uchumi wa kati kwa kuwa na viwanda vingi na kilimo chenye tija huku wastani wa pato la kila mtu lifikie Dola 3,000 wakati uchumi ukikua kwa asilimia 10.

Mkulima, Boniface Mlole analalamika: “Tunalima kwa kutumia zana duni, tunanunua pembejeo kwa bei kubwa na gharama nyingine kama za kutunza mashamba yetu zikiongezeka; pamoja na hayo yote tunajikuta katika mazingira ya kuuza tunachozalisha kwa kuzingatia vipimo vinavyoelekezwa na wafanyabishara.”

Jackson Mduda anapendekeza adhabu kubwa itolewe kwa watakaokamatwa wakisafirisha mazao yaliyofungwa kwa mtindo wa lumbesa. Anataka wakulima wawe wamoja kukabili tabia hiyo.

Mkuu wa Mkoa wa Njombe, Dk Rehema Nchimbi amewaonya viongozi wa Mikoa ya Iringa na Njombe kuacha tabia ya kudai nyongeza wanapokuwa katika ununuzi kwa wakulima.

“Ni kama tumelala katika vita hii inayotishia uhai wa maendeleo ya mkulima. Nakumbuka miaka fulani vita dhidi ya vipimo batili vya mazao ya mkulima ilianza kuleta mafanikio, lakini tukajisahau imerudi. Muda wa kuamka umefika,” anasema.