UFEMINISTI KATIKA TAMTHILIA YA NATALA-KITHAKA MBERIA
UFEMINISTI KATIKA TAMTHILIA YA NATALA-KITHAKA MBERIA
Tamthiliya: Ni utungo wa drama ambao ni aina mpya ya maandishi ya sanaa za maonesho, ta mthilia ni ule utungo ambao waweza kuwa umeandikwa au haukandikwa (Temu 2003:206)
Tamthiliya:
Ni utungo wa fasihi ambao umebuniwa kwa kiasi kikubwa kwa lugha ya mazungumzo
yenye kuzua na kuendeleza matukio ya hadithi ya utungo huo.
Hivyo
basi tamthilia ni utanzu wa fasihi
ulio andikwa kwa ajili ya kuigizwa jukwaani na huwa na wahusika waliobeba ujmbe fulani.
Wahusika -
ni viumbe wa hadithi wanaotokana na mawazo ya mwandishi au msimulizi, na wanaumbwa
ili kuwasilisha ujumbe wa mwandishi au msimulizi (Njogu na Chimera 1999: 45)
Wahusika -
ni watu,ama viumbe waliokusudiwa wawakilishe dhana, mawazo au tabia za
watu katika kaz ya fasihi
Hivyo
basi wahusika ni viumbe hai na
visivyo hai vinavyotumiwa na msanii
katika kazi ya fasihi ili kuwasilisha ujumbe lengwa.
Nadharia:
ni istilahi ya kijumla inayomaanisha miongozo inayomuelekeza msomaji wa kazi ya
fasihi kufahamu kazi ya fasihi katika vipengele
vyake vyote (Njogu na Wafula 2013:2)
Nadharia-
fikra, mawazo, dhana, maoni maelezo
(Mohamed na Said 2008:168).
Hivyo
basi, Nadharia ni mwongozo au mawazo
yanayomwongoza mtu kutenda jambo fulani.
Ufeministi (nadharia ya mtazamo
kike). Hii ni nadharia inayokinzana na mikabala ya
kiumeni inayoonekana kupendelea wanaume na kuwanyanyasa wanawake. (Njogu na
Chimera, 1999:18).
Ufeministi
hii ni nadharia inayoangalia na kujaribu kutatua matatizo yanayowakabili
wanawake katika jamii inayotawaliwa na wanaume. (Wafula na Njogu, 2013:90)
Hivyo
basi, ufeministi ni nadharia
inayolenga kupigania haki za wanawake na kuweka wazi matatizo yanayowakumba au
kuwakabili wanawake kutokana na minyonyoro inayotokana na mfumo dume na
kupendekeza njia za kutatua matatizo hayo.
Nadharia
hii ni jibu la mikabala ya awali na imeshika kasi zaidi mnamo miaka ya 80 na
90. Nadharia hii ina mielekeo mingi kutegemea itikadi na falsafa ya mhakiki.
·
Mielekeo mikali inayotoka Marekani
inayochukuliwa kwamba “mwanaume ni adui wa mwanamke na kamwe mwanaume hawezi
kushiriki katika ukombozi wa mwanamke”
·
Mwelekeo huu unachukulia kwamba tofauti
za kimaumbile baina ya mwanamke na mwanaume si muhimu zinafananishwapo na
mshabaha wao
·
Inasisitiza nafasi ya uchumi na uundaji
wa matabaka katika uhusiano baina ya mwanamke na mwanaume yaani mwelekeo huu unafungamanisha
ukombozi wa kiuchumi na ukombozi wa mwanamke.
Kwa mujibu wa Njogu na Chimera
mihimili ya ufeministi ni kama ifuatavyo:
-
Inatumia fasihi kama jukwaa kuelezea kwa
uyakinifu hali aliyonayo mwanamke katika jamii.
-
Nadharia hii inanuia kusawazisha
wanadamu kwa upande wa utamaduni na uana.
-
Mtazamo huu vilevile unajaribu
kuhamasisha utungaji wa kazi za sanaa zenye wahusika wa kike wanaoweza kuigwa.
-
Inakuza na kuendeleza hisia za umoja wa
wanawake kama kundi linalodhulumiwa.
-
Nadharia hii inanuia kuzindua mwamko kwa
upande wa mwanamke jinsi wanavyojiona na uhusiano wao na watu wengine.
-
Lengo muhimu la nadharia hii ni kuvumbua
na kuziweka wazi kazi za kifasihi zilizotungwa na wanawake na ambazo zimepuuzwa
kwa sababu ya utamaduni unaopendelea wanaume.
Kwa
kuzingatia mtazamo kike mhusika Natala katika tamthiliya ya “Natala” ya Kithaka
Mberia amesawiriwa kama ifuatavyo:
1. Kutumia fasihi kama jukwaa kuelezea
kwa uyakinifu hali aliyonayo mwanamke katika jamii.
Mwanamke ameonekana kama mtu anayekumbana na matatizo mengi kwenye jamii. Hivyo
wasanii hutumia fasihi kama sehemu muhimu katika kuelezea hali na matatizo
aliyonayo mwanamke kwenye jamii. mfano:
katika kitabu hiki, Natala ameonekana
kama mwanamke jasiri, mhusika Natala alikuwa anaonewa kwa kutaka kunyang’anywa mali yake na shemeji yake aitwaye Wakene,
kutokana na ujasiri Natala aliweza kutetea mali yake katika uk.55:
Wakene : uondoe huo
mkono!
Natala : kilete cheti!
Wakene : nitakutwanga!
Natala : niguse uone! Tia mkono motoni.
Natala alikumbana na
matatizo katika ndoa yake jambo ambalo limewakumba wanawake wengi katika jamii
yetu ya sasa hasa pale ambapo wenza wao wanapokuwa mbali nao.
2. Kusawazisha wanadamu kwa upande wa
utamaduni na uana. Inapigania jamii mpya yenye misingi
katika amali za binadamu. Baadhi ya amali ni zile za kike na za kijadi na
ambazo zinadharaulwa katika jamii ya sasa mfano katika kitabu cha Natala uk 52
hati ya nyumba aliyoachiwa Natala ilileta mtafaruku mkubwa .Wakene anasema,
“Kaka
yangu aliacha shamba na nyumba mali hii haina budi kubakia kwenye familia yetu
na kwa sababu wewe mwenyewe umeamua kujitenga na familia yetu hauwezi kuendelea kuitumia mali hiyo”
Pia
Natala alifukuzwa lakini watoto wanabaki. Kwa hiyo basi mwanamke hana sauti
hata kwa watoto wake jambo ambalo lipo katika jamii zetu nyingi za kiafrika.
3. Mtazamo huu vilevile unajaribu
kuhamasisha utungaji wa kazi za sanaa zenye wahusika wa kike wanaoweza kuigwa,
wanawake ambao hawategemei wanaume ili wajitambulishe.
Mfano katika tamthiliya yetu ya Natala.
Natala
alisikilizwa pale alipokataa kuwa wasione mwili wa marehemu mume wake.
Natala
alionyesha msimamo alipokataa kutoa rushwa ya ngono kwa mfanyakazi wa chumba
cha maiti aitwaye Bala.
Natala
alikataa kutoa rushwa kwa chief kwa ajili ya kutoa kibali cha kumzika mume
wake.
Natala
aliweza kuwalea watoto wake vizuri pamoja na kwamba alikuwa peke yake.
Natala
alikataa kurithiwa na shemeji yake (Wakene).
Natala
alionekana kama mwanamke mwenye busara. Hivyo basi hata katika jamii zetu wapo
wanawake wanaoweza kujisimamia na kujiendesha katika shughuli zao bila
kutegemea nguvu ya mwanaume.
4. Kukuza na kuendeleza hisia za umoja
wa wanawake kama kundi linalodhulumiwa.
Mfano katika tamthilia ya Natala tunamuona mhusika Gane akimtia moyo
Natala kwa kumuunga mkono katika harakati
za kutetea haki zake uk 24 Gane
anasema
Gane: Usivunjike moyo
Natala mapenzi yako imara moyo wako wa kazi na nidhamu yako thabiti
ni baraka kubwa.
Baraka hizi zitakuwa
jahazi la kuwafikisha watoto wako waendako, naamini hawataachwa nyuma na rika
lao.
Natala: Ahsante kwa maneno yako ya
kutia moyo. Pia tunawaona wahusika Natala na Gane ni wanawake wanaopambana ili kuondoa mila na desturi potofu zilizopitwa
na wakati, dhana hii imejitokeza pale
Natala alipokataliwa kupewa mwili wa
marehemu mume wake na alipotaka kunyanganywa
hati ya shamba.
Hivyo
basi hata katika jamii za sasa wapo wanawake wanaoshirikiana
katika kuondoa mila na desturi
potofu zilizo pitwa na
wakati zinazowakandamiza wanawake.
5.
Inanuia
kuzindua mwamko kwa upande wa wanawake jinsi wanavyojiona, na uhusiano wao na
watu wengine.
Mfano
katika tamthilia ya Natala mwandishi amemtumia Natala kama mwanamke ambae
ameweza kupambana na matatizo yanayo mkabili au kumkumba mwanamke katika jamii
uk 22 tunaona pale Natala alipokataa kutoa rushwa ya ngono kwa Bala.
Bala : (kwa mshangao) lakini unasema umenielewa
Natala : nakuelewa nini! Mimi sio mlango wa jengo la
umma kuguswa na kila mtu
Bala : (anajiweka tayari kumrukia Natala kazi
bure! Moto utazimwa leo utajua mimi ni
mwanaume halisi).
Hivyo
basi, mhusika Natala ameonekana kuzindua wanawake wengi kukataa rushwa ya ngono
na vitendo vingine vya udhalilishaji vinavyowakabili wanawake wengi katika
jamii, tunaona kwamba wanawake wengi wanadhalilishwa kwa kuwataka watoe rushwa
ya ngono pale wanapokua wanatafuta kazi waajiri wengi huwataka wafanye hivyo.
6. Kushirikisha
wanaume katika harakati za kumtetea na kumkomboa mwanamke. Mfano katika
tamthilia ya Natala mwandishi amemtumia mhusika Bala kama mwanaume
anayeshirikiana na Natala kupambana na Wakene, kipindi Wakene anamnyang’anya
Natala hati miliki ya shamba na pesa uk 56, (Bado akijaribu kuwatenganisha) Haondoki
hapa na cheti.
Wakene
: (kwa Bala) Niachilie wewe punda! Tangu kakaangu aage dunia umekuwa ukimmezea
mate huyu mwanamke. Unafikiri hatujui kwanini ulishughulika sana kwenye
mazishi?
Bala : Usiropokwe na maneno, Wakene!
Wakene : (Akimpiga Bala teke) usiniletee ubaladhuli!
Hivyo
basi tunaona kwamba wapo wanaume ambao wamekuwa mstari wa mbele kuwatetea
wanawake ili wasiendelee kunyanyaswa kwa vitendo viovu au mfumo dume.
7. Kutumia wahusika wanawake katika
kazi za fasihi. Katika tamthiliya hii mwandishi
amejaribu kuwatumia wanawake kama wahusika ili kuwakilisha kundi kubwa la
wanawake katika jamii kwa lengo kuu la
kuamsha hisia, mawazo,uelewa juu ya mambo mbali mbali yanayowakumba wanawake .
mfano mwandishi alimtumia Natala, Tila, alika Gane.
Pamoja
na kwamba nadharia hii ya ufeministi inajaribu kuyaweka wazi matatizo
anayokumbana nayo mwanamke katika jamii kutokana na minyororo ya mfumo dume
ambayo matatizo mengi ya mwanamke yanasababishwa na mwanaume au wanaume kama
chanzo cha migogoro na matatizo kwa wanawake katika jamii pia wapo wanawake ambao wananyanyasana wao kwa wao mfano, Mama Lime uk 37.
Mama
Lime : Wakene yuko tayari kushirikiana
na wewe
Natala : Katika malezi ya watoto?
Mama
Lime : Maisha kwa ujumla, kukiwemo
malezi ya watoto
Natala : Unamaanisha nini maisha kwa
ujumla?
Mama Lime
: Wazee wamezungumza naye tayari yuko tayari kuziba pengo muhimu ambalo
limeachwa na marehemu mumeo.
Natala : Unamaanisha kuwa?
Mama
Lime : Kukuoa, tayari kuna misingi imara.
Hivyo basi, mwandish
kwa kumtumia mhusika Mama Lime tunaona kwamba matatizo mengine ya wanawake
yanatokana na wanawake wenzao yaani wananyanyasana wao kwa wao.
MAREJELEO
Mazrui, A.M. na Syambo, B.K (1992). Uchambuzi na Fasihi.Nairobi: East Africa Educational
publishers.Ltd
Mberia,K, (1997). Natala.
Nairobi
Said, A.S.M (2008) Kamusi ya Visawe. Nairobi: East Africa Publishers.
Senkoro, F (2011) Fasihi. Dar es Salaam: KAUTU United Publishers
Temu, C.W (2003). Fasihi Nakala za Semina za Kimataifa ya Waandishi wa Kiswahili III.
Dar es Salaam.
Wafula, R na Njogu, K (2007), Nadharia ya Uhakiki wa Fasihi. Nairobi:
Jomo Kenyatta Foundation Publishers