JIPIME KIDATO CHA NNE

JAMHURI YA MUUNGANO YA TANZANIA MTIHANI WA UTAMILIFU KIDATO CHA NNE  021                                                  KISWAHILI Muda: Saa 3  _________________________________________________________________ Maelekezo 1.      Karatasihiiinasehemu A, B, C, D na E. 2.      Jibumaswaliyotekatikasehemu A, B na D, swalimoja (1) ​kutokasehemu C namaswalimatatu (3)​ kutokasehemu E. Swali la 15​ ni la lazima. 3.      Zingatiamaagizoyakilasehemu ​nayakilaswali​. 4.      Simuzamkononihaziruhusiwi ​katikachumba cha mtihani. 5.      AndikaNambayakoyaMtihani​ katikakilaukurasawakijitabuchako cha kujibia. SEHEMU A (Alama 10) Jibumaswaliyote​katikasehemuhii. UFAHAMU 1. Soma kifungu cha habarikifuatachokishajibumaswaliyanayofuata: KaribumasikioyawatuwamahalipengiyalijaahabarizaKaramanamashtakayake. Umaarufu wake waghaflaulizungumzwakaribunambali. Mtuyeyotewadesturianapozukakatikaumaarufu, huyavutamasikiona macho yawatuwengikwasababujambokamahilihutokeanadrasanakwawatuambaobahatimbayaimeshughulikakuwawekanyuma. Kwahiyo, sikuyatatuyabarazailihudhuriwanamfalme, watuwenyevyeombalimbali, pamojananusumojayaumatimkubwawaKusadikika. Fikrazilizochanganyikaziliushikaumatihuu.BaadhiyawatuwalimwajabiaKaramawakamhesabukamamtu bora wakarneyao. HawawalitumainiataokokalakiniwenginewaliwazakuwaKaramaalikuwakamamjingaaliyekuwaakichezanahatarikubwailiyofunuatayambeleyake. Waliokuwawakimtazamiakuokokawalikuwanawasiwasiwao; na wale waliokuwawakimtazamiakuangukawalikuwanafadhaa​ yao. Walakinihapanamtuhatammojaaliyepatakulisemawazo lake. BilayakujuaalivyoajabiwaKaramaaliendeleakusemambeleyabaraza, “Watuwanaoteswandiowanaoyajuamatesoyao.”Kusadikikailikuwachiniyamatesomakubwasana. Maishayaoyalizungukwanamaradhinamauti, uaduiusiokwisha, nchiiliyokaribiakugeukajangwanamwambanamadhilamenginemazitoyaliyowakabiliwatu. Wanakusadikikawalitakafarajakatikamatesohaya.Kilajitihadailijaribiwailikuirekebishasaayamaendeleoyanchi, lakinimarakwamaramajirayakeyalirudishwanyuma. Kama hilililifanywakwamakosaamakwamakusudinisiriiliyong’amboyafahamuzanguhatasasa. Lakinikamasirinjemahufichika, ileiliyombayahaifichikihatakidogo. Uchaguziwawajumbeulikuwakolakinimathibitishoyamatokeoyaujumbehayakupatikana. Kusadikikailiishikuonamjumbebaadayamjumbekuadhiriwa ​nakuadhibiwavibaya. Kama washaurihawakudhuriwanahililakiniwatuwenginewalidhuriwasana. Kazinjemazawajumbewawilizilipoteabure.Manung’unikoyalawamahiiyalikuwakatikahewayoteyaKusadikika.Hilililipotokeaserikaliiliombwaimafaimakufanyaujumbemwingine.BasimjumbewatatualitakikanaajitoleemwenyewekwaujumbewaKusini. Witowamjumbewatatuuliitikiwana Kabuli; mtumwenyebusara, hayanamcheshi. Yeyealipatikanaupesikabisakulikoilivyokuwakwamarayapilinaya kwanza. MisibayaBuruhaninaFadhiliilikuwamikubwayakutoshakuikongoamioyoyabidiikatikabawabazake. Kabuli aliyajuahayayotelakinialikuwamtuwamoyowanamnanyinginekabisa. Alikuwanabidiikubwakamaileyasiafuathubutuyekukivukakijitokwadarajailiyofanywakwamaitiyasiafuwenginewalioeleamajinihukonahuko. Majiyalijulikanakuwanaasiliyarutuba, mvukenaumeme. Nguvunyinginezanamnambalimbalizipopiakatikamaji. Kama siafumdudumdogonakipofuwakatimwinginehaogopikuzikabilinguvuhizopamojanahatarizakekwasababunjema, basinidhahirikuwaviongoziwawanadamuwanapoteswaburebidiizawafuasiwaohutanukaajabu. Hapanatishioliwezalokuukomeshamwendohuu.Kwahakikautafululizakuwakodunianimpakamatesoyakomekabisa, nalabdawakatihuoduniahiiitakuwanjemakamaitamaniwavyokuwa. BuruhaninaFadhiliwalitoasadakazao bora ilikuyahimizamajilioyawakatiuliotakikanasana. Kabuli aliwaonawatuwawilihawakamawafadhiliwakubwawaulimwengu. Alitakakuwamshirikawaokwathamaniyoyoteyamaishayake. Kama ilijulikanavyo, Kusininaupandewaduniayatokakomatufanimakubwanabaridi kali sana. Kabuli aliyakabilimashakahayabilayakigeugeu​.Naam, alikuwakamamtualiyekuwaakinywauchungubilayakigegezi​.Mara mbilialikamatwaakafanywamahabusu. Maswali (a)    Elezamaanayamanenoyafuatayokamayalivyotumikakatikakifungu cha habari: (i) Fadhaa (ii) Madhila (iii) Kuadhiriwa (iv) Imafaima  (v) Kigeugeu (vi) Kigegezi. (b)   ElezamchanganyikowafikirawalizonazowanawaKusadikikakuhusuKarama. (c)    KwaninibidiiyamjumbewaKusiniimelinganishwanabidiiyasiafu? Toa sababumbili. (d)   Ujumbewamwandishiwakifunguhikiunahusunini? 2. Fupishahabariuliyosomakatikaswali la kwanza kwamanenoyasiyopunguamiamoja nahamsini (150) nayasiozidimiambili (200). SEHEMU B (Alama 25) SARUFI NA UTUMIZI WA LUGHA Jibumaswaliyote​katikasehemuhii. 3. Fafanuautatauliopokatikasentensizifuatazo: (a)    Mama anafurahiapango. (b)   Mwalimuanalimabarabara. (c)    Alimpigiangoma. (d)   Kijanaamepatafomu. (e)    Baba anaunda. 4. Tumianeno “Paa” katikasentensikuundadhanazifuatazo: (a)    Nomino (b)   Kitenzi (c)    Kielezi (d)   Kivumishi (e)    Shamirisho 5. Bainishamziziwaasilikwakilanenokatikamanenoyafuatayo: (a)    Anawaandikisha (b)   Mkimbizi (c)    Mlaji (d)   Muumbaji (e)    Nisingelipenda (f)    Kuburudika (g)   Sadifu (h)   Aliokota (i)     Walichopoka (j)     Kipambanuliwe 6. Vibadilishevitenzivifuatavyoviwekatikakauliyakutendeka: (a)    Badili (b)   Kata (c)    Komboa (d)   Zuia (e)    Fika (f)    Zoa (g)   Jenga (h)   Remba (i)     Tumia (j)     Lima 7. Fafanuamaanayaneno “chenga” kwakutumiasentensitanotofauti. SEHEMU C (Alama 10) UANDISHI Jibuswalimoja (1)​kutokasehemuhii. 8. Andikainshayenyemanenoyasiopunguamiambili (200) nayasiozidimiatatu (300) kuhusu methaliisemayo “SamakiMkunjeangalimbichi”. 9. Wewenimwenyekitiwamtaaambaoumekumbwanamafurikolakiniwananchiwako wanakataakuhamiamakazimapya. Andaahotubautakayoitoakwawananchiwamtaawakoili kuwashawishikuondokakatikasehemuhiyo. Jina la mtaaniKwamachombonaeneo la makazimapyalinaitwaKitivo. SEHEMU D (Alama 10) MAENDELEO YA KISWAHILI Jibuswali la kumi (10) 10. Kwakutumiahojatano, fafanuajinsiutawalawaWaingerezaulivyoimarisha Kiswahili nchini Tanzania kwakupitiamfumowaelimu. SEHEMU E (Alama 45) FASIHI KWA UJUMLA Jibumaswalimatatu (3)​kutokakatikasehemuhii. Swali la 15 ​ni la lazima. 11. Kutokananamabadilikoyanayoikumbajamii, baadhiyamethalizimepitwanawakati. Thibitishahojahiyokwakutumiamethalisita. 12. “Ustadiwamsaniihudhihirishwanafani”. Dhihirishakaulihiyokwakutumiavipengele vitatuvyalughakwakiladiwanikutokakatikadiwanimbiliulizosoma. 13. Jadilikukubalikakwawahusikawawilikamakielelezohalisi cha wanajamiikatiya Takadini, Maman’tiliena Brown Kwacha kutokakatikariwayambiliulizosoma. Toa hoja tatukwakilamhusika. 14. “Kujengajamii bora nidhimayamwandishi.” Thibitishakaulihiikwakutumiahojatatutoka katikakilatamhtiliyakatiyatamthiliyambiliulizosoma. 15. Tungahadithiyoyoteinayosadifukisasili. ORODHA YA VITABU Ushairi Wasakatonge­-  M.S. Khatibu (DUP) MalengaWapya­-  TAKILUKI (DUP) MashairiyaChekacheka­ -T.A. Mvungi (EP & D.LTD) Riwaya Takadini­  - Ben J. Hanson (MBS) WatotowaMaman’tilie­   -     E. Mbogo (H.P) Joka la Mdimu­                 -    A.J.Safari (H.P.) Tamthiliya Orodha­                                                -   Steve Reynolds (MA) NgoswePenziKitovu cha Uzembe­    -   E. Semzaba (ESC) KilioChetu­-  Medical Aid Foundation (TPH)