DIWANI YA WASAKATONGE. Mwandishi: Mohamed Sef Khatibu Mchapishaji : Oxford University Press. MWAKA :2003
DIWANI YA
WASAKATONGE.
Mwandishi: Mohamed Sef Khatibu
Mchapishaji : Oxford University Press.
MWAKA :2003
UTANGULIZI
WASAKATONGE
ni diwani yenye mashsiri yanayotetea wavuja jasho wanaonyanyswa,kuonewa,kudharauliwa
na kunyonywa na wenye navyo (tabaka la juu).Diwani hii ni chachu ya kuuamsha
umma unaonyonywa ili uweze kudai haki dhidi ya wanasiasa wanaotumia nafasi zao
kuonea wengine.
Diwani
hii inaonyesha njia mbalimbali ambazo wanyonge wanaweza kuzitumia ili kupata
ukombozi wa kweli. Moja ya njia hizi ni kupiga vita uongozi mbaya wa kidikteta,uongozi
unaozifanya nchi nyingi barani Afrika kuendelea kuwa tegemezi.
MAUDHUI;
DHAMIRA KUU ;
UKOMBOZI
Ukombozi ni harakati za jamii yeyote zenye lengo la
kuitoa jamii hiyo kwa nguvu (kwa silaha)
au kwa mazungumzo kutoka katika makucha ya utumwa kisiasa,kiuchumi,kimawazo na
kiutamaduni.Katika diwani hii dhamira ya ukombozi imetazamwa katika nyanja
mbalimbali
Ø
Ukombozi wa
kisiasa
Mshairi
ameonyesha uhuni ni njia mojawapo ya kujitoa katika ukoloni. Mshairi ameonesha
umuhimu wan chi za afrika kuwa huru ili kujiletea maendeleo, shairi la AFRIKA
linavyoeleza
Lini?
Afika
utakuwa,
Bustani
ya amani,
Ukabila
kuuzika,
Udini kuufyeka,
Ni lini?
Ø Ukombozi wa kiutamaduni
Msanii
amezungumzia juu ya ukombozi wa mwanamke. Msanii anataka wanawake wajigomboe
kutoka kwenye mila na desturi zinazowakandamiza. Njia moja wapo ya ukombozi wa
mwanamke ni elimu ambayo itafanya atambue haki zake kama shairi la WANAWAKE
WA AFRIKA lisemavyo.
Jifunzeni
taaluma,
Mhitimu
na kusoma,
Kila
fani,
Iwe
ndani,
Ndio
ukombozi wenu,
Wa
kisomi!
Hali kadhalika ukombozi wa kiutamaduni
unaongelewa katika shairi la TOHARA ambapo imeonyesha kuwa mwanamke
anakandamizwa kupitia mila na desturi ambazo zimepitwa na wakati.
Ø
Ukombozi wa
kiuchumi
Mwandishi
anaonesha umuhimu wa wana jamii kujishughulisha na kazi mbalimbali ili kuinua uchumi
wa nchi. Mshairi ametumia shairi la MVUJA JASHO kuonesha namna baadhi ya
watu wanavyofanya kazi ili kuinua vipato vyao kama ubeti huu usemavyo:-
Wakulima
shambani,
Majembe
mikononi,
Wao
wa kilimoni,
Asubuhi
na jioni,
Mazao
kila fani,
Vuno
kuwa sokoni,
Lakini
pato duni,
Ø
Ukombozi
kifikra
Mwandishi anatumia shairi la WANAWAKE WA AFRIKA
kuwaelezea wanawake kuwa na mchango mkubwa sana kwa taifa hivyo ni jukumu lao
kujikomboa na kujua haki zao za msingi badala ya kukaa kusengenyana,kuchukiana,kusutana
n.k. Kama ubeti huu usemavyo
Acheni
kusengenyana,
Waama
kununiana,
Kugombana,
Mwandishi anaona kuwa ni vyema suala la ukombozi
katika jamii litazamwe kwa jicho pevu kwani ili jamii iendelee inapaswa
kujikomboa katika Nyanja zote yaani kiuchumi,kisiasa,kifikra na kitamaduni.
1.
UONGOZI MBAYA
Mwandishi
ameonesha namna uongozi mbaya ulivyo kikwazo cha maendeleo katika jamii.Suala
la uongozi mbaya linaonekana kuwa sugu hasa katika nchi nyingi za kiafrika na
kama tiba haitafutwi ni dhahiri kuwa machafuko ya kisiasa yataendelea kila
kukicha kama shairi la MADIKTETA linavyosema:
Madikteta,
Katika
dunia hii ya tatu,
Na
hasa afrika yetu,
Itele
“Mungu watu”,
Bokasa,
Idi, Mobutu,
Mizinga
nayo mitutu,
Haitoi
risasi,
Hutoa
maraisi,
Walio
madikteta.
Mashairi mengine yanayoelezea uongozi
mbaya ni NAHODHA,shairi
hili linakemea tabia mbaya ya
kung’ang’ania madaraka (kuongoza) hata kama kiongozi mwenyewe aliye madarakani
hawezi kuongoza, msanii/mwandishi anashauri kuwa viongozi wa namna hii ni bora
wang’atuke.
Pia
katika Shairi la MARUFUKU linalozungumzia
viongozi madikteta wasiotaka kuuliza maoni ya wananchi (watawaliwa) viongozi wa
namna hii hutaka kila wasemalo liwe,wanasahau kuwa wananchi hao wanatambua
maovu wanayotendewa na dhuluma wanazofanyiwa na viongozi hao,wao husema
marufuku, kama msanii asemavyo:
Sitaki
uone,
Ingawa
una macho,
Sitaki
useme,
Ingawa
una mdomo,
Sitaki
usikie,
Ingawa
una masikio,
Sitaki
ufikirie,
Ingawa
una akili,
Sababu
utazinduka,
Utakomboka,
Uwe
mtu,
Hilo
sitaki,
Marufuku.
Shairi la UNYAMA linaonyesha namna
viongozi wanavyotumia vyombo vya dola kwa manufaa yao mfano,wapo wanaotumia
jeshi la polisi na vyombo vingine kulinda maslahi yao kama ubeti huu usemavyo:
Binadamu
ana vyombo,
Amejenga
mahakama,
Polisi
chungu nzima,
Kuadhibu “wakaidi”.
2.
UKOLONI
MAMBOLEO
Ukoloni
mamboleo ni hali ya nchi kuwa na uhuru wa bendera lakini maamuzi yote
yanafanywa na nchi nyingine.Dhamira hii inaonekana kuota mizizi katika nchi nyingi hasa.Ukoloni mamboleo ni
kikwazo kikubwa cha maendeleo kwani
unaathiri jamii nzima katika suala la maendeleo kiuchumi, kisiasa, kiutamaduni.
katika shairi la HATUNA KAULI msanii
anasema;
Hatuna
sisi kauli,
Ni
kwa yetu maduhuli,
Si
umma si serikali,
Ubeti huu unaonyesha namna nchi
zinazoendelea zinavyokosa msimamo kwa kuwa watoa maamuzi ni wale wanaozitawala/
mataifa ya makubwa ya ulaya.
Pia
Katika shairi la TIBA ISIYOTIBU msanii anaelezea
madhara ya nchi maskini (Afrika) kutegemea nchi nyingine (Ulaya). Hali ya
utegemezi huzifanya nchi hizo ziendelee kuwa chini ya utawala wa kikoloni kwa
sababu ya kutegemea misaada.
Nchi
nyingi barani Afrika zinazokabiliwa na matatizo kama umaskini, ujinga, maradhi,
kwa hiyo misaada inayotakiwa ni ile ya kuzikomboa nchi hizo si vinginevyo.Hivyo
jamii inapaswa kupiga vita ukoloni mamboleo na kujenga uchumi usiotegemezi ili
kulet maendeleo.
3.
MATABAKA
Matabaka
ni hali ya watu kuishi kulingana na kipato.Haya ni matokeo ya mgawanyo mbaya wa
rasilimali kati ya tabaka tawala na tabaka tawaliwa.Katika shairi la WASAKATONGE msanii anasema;
Wao
ni wengi ulimwenguni,
Siku
zote wako matesoni,
Ziada
ya pato hawaoni,
Lakini
watakomboa nini?
Katika
ubeti huo msanii ameonesha kuwa masikini (wasionacho) ni wengi hivyo nguvu za
ziada hutakiwa ili kuwakomboa.Aidha mshairi ameonesha namna watu hawa
wanavyojituma katika kazi kwa matarajio ya kuinua kipato chao lakini tabaka
tawala linawanyonya.
Pia,katika
shairi la MVUJA JASHO na WALALA HOI, mshairi ameonesha namna maskini
wanavyokandamizwa na kunyonywa. Amewataja kuwa ni makuli wa bandarini, mayaya, wabeba
zege, wasukuma mkokoteni, wafanya kazi, wakulima, wachimba migodini, watu hawa
hufanya kazi zisizolingana na pata walipatalo.
4.
UNAFIKI NA USALITI
Mshairi
ameonesha namna unafiki na usaliti hasa kwa viongozi wa jamii ambapo, viongozi
kujifanya waongofu kumbe vitendo vyao ni nadhaifu (viovu) kama shairi la
WASODHAMBI linavyodhihirisha.
Katika shairi la UASI mshairi amesema
baadhi ya viongozi wadini kama mashehe (masharifu, mapadri, maaskofu) ni
wachafu ( watenda dhambi) hivyo ni ngumu kwa kukemea maovu ya uami.
Uasi,
Katika
dini,
Mashehe
na masharifu,
Mapadri
na maaskofu,
Kauli
zao nadhifu,
Hujingamba
waongofu,
Wengi
wao ni wachafu.
Wenye
vitendo dhaifu,
Wanafiki.
5.
MMOMONYOKO WA MAADILI
Sula
la mmonyonyoko wa maadili linajidhihirisha katika diwani hii ambapo katika
shairi la WEWE JIKO LA SHAMBA msanii anakemea tabia zinazooneshwa na
baadhi ya wanawake yaani umalaya (kutembea na kila mwanaume pasipo kujali kaida
zao).
Katika
shairi la JIWE SI MCHI usagaji na ulawiti umekemewa ambapo mshairi
ameonesha kuwa kuna watu wanahusiana kimapenzi kinyume na taratibu mathalani
mahusiano ya jinsia moja,msanii anasema tabia hiyo iachwe,kama msanii asemavyo;
Achana na msagio, walao uongokewe,
Utafutwe mtwangio, jiwe halisagi jiwe,
Unga usiopanga chungio, utapikwaje uliwe,
Pia Katika shairi la UNYAMA
mwandishi anaonesha kukerwa na tabia za baadhi ya watu kama vile ubakaji,
ulawiti, na unajisi,kama msanii usemavyo;
Binadamu
hana aibu,
Ni
kawaida kubaka,
Wasichana
kunajisi,
Wavulana
kulawiti,
Mufilisi
wa maadili.
Mwandishi ameonesha namna maadili yalivyomomonyoka katika jamii hivyo
anaiasa jamii kujaribu kujirekebisha au kufuata maadili ya jamii ya tangu
mwanzo.
6.
NAFASI YA
MWANAMKE
Mwandisi
wa diwani hii amemchora manamke katika nafasi (majukumu) mbalimbali kama
ifuatavyo;.
Ø
Mwanamke kama
chombo cha starehe
Mwanamke anaonekana ni mtu asiye mwadilifu na
Malaya,ambaye hufanya ngono na wanaume wengi pasipo kuangali madhara yake,
ikiwemo kupata magonjwa ya zinaa kama vile UKIMWI.Msanii anathibitisha hili
katika shairi la WEWE JIKO LA SHAMBA.
Ø
Mwanamke kama
msaliti
Mwanamke anaonekana ni mtu dhaifu katika ndoa yake kwa
kufanya ngono na wanaume wengine nje ya ndoa, sio mwaminifu katika mapenzi, ni
msaliti wa mapenzi hili limeelezwa katika shairi la USIKU WA KIZA.
Ø
Mwanamke kama
kiumbe dhaifu
Mwanamke anaonekana ni kiumbe dhaifu asiyeweza
kujitetea dhidi ya mila potofu zinazomkandamiza na kumuumiza kama vile ukeketaji,
msanii anadhihrisha katika shairi la TOHARA.
Ø
Mwanamke kama
mlezi wa familia
Mwanamke ndiye mwenye jukumu la kulea watoto na
kuhakikisha kuwa watoto wanakula na kuenenda katika maadili mema, msanii
ameeleza katika shairi la MWANAMKE.
Ø
Mwanamke ni
mchapakazi
Mwanamke ndiye mfanya shughuli zote za shambani na
nyumbani.Katika jamii nyingi za kiafrika.Mwanamke hulima mazao,hupika,hufua,hufua
nguo,huosha vyombo,hufagia na pia kazi za ofisini na viwandani. Msanii aneleza
haya katika shairi la MWANAMKE.
Ø
Mwanamke ni mtu
muongo na mchonganishi
Mwanamke anaonekana ni mtu mwenye fitina asiyependa
maendeleo bali hutumia muda wake mwingi
katika kuchonganisha watu kwa kupika na kusambaza uongo. Msanii anaelezea hili
katika shairi la MAMA NTILIYE
“Majungu
na makaango, jinsi unavyoyapika,
Wakazanisha
na shingo, moto uzidi kuwaka,
Kwa
uzushi na uongo, kumbe kwako umefika”.
Kwa ufupi ni kwamba wanawake ni watendaji na
wazalishaji katika jamii ingawa mchango wao hauonwi na jamii. Mshairi katika
shairi la MWANAMKE WA AFRIKA anawashauri wanawake waungane ili wadai haki zao
kwani kuungana ndio njia rahisi ya wao kupata ukombozi wa kweli.Na cha zaidi
wakubali kupata elimu katika fani mbalimbaliMwandishi anaonyesha kuwa mwanamke
anapaswa kupambana ili kupinga mbinu mbali mbali za ukandamizaji na unyonyaji ili kuleta haki na usawa katika jamii.
7.
MAPENZI
Kwa
upande wa damiraya mapenzi,mwandishi ameonesha kuwa kuna aina mbili za
mapenzi,ambazo ni mapenzi ya dhati (kweli), na mapenzi ya ulaghai (uongo).Katika
shairi la MAHABA mshairi ameonesha kuwa mtu awapo na mapenzi ya kweli
huwa tayari kufanya jambo lolote hata kama ni la hatari,mfano mtu kuwa tayari kupigwa,kutukanwa n.k ilimradi
tu ampate ampendaye, kama ubeti huu usemavyo:
Kama
mapenzi mzigo,nitikwe usinitue,
Lau
ni pande la gogo, liache lisipasuliwe,
Kama
mapenzi kipigo,ni radhi kinisumbuwe,
Unipe
japo kidogo,mwenzio nijilimbue.
Katika
shairi la NILICHELEWA KUPENDWA, msanii ameeleza umuhimu wa kuvuta subira
kwenye mahusiano kwani papara humfanya mtu awe na mtu asiye stahiki na hivyo
kuharibu penzi.
Pia
katika shairi la WEWE WAJUA,msanii
amehimiza mshikamano kwa wawili wapendanao na hivyo kuawataka wawe pamoja
katika nyakati zote,msanii anasema;-
Nakupenda,
nawe wajua,
Tusitupane,
Tupendane,
Kwa
salama.
Katika shairi la SI WEWE?,Mshairi
anaonesha madhara ya tamaa kwenye mapenzi, msanii anawaasa watu wasiendekeze
tamaa ya mali au vitu bali wawe na upendo wa kweli.
Katika
shairi la PENDO TAMU msanii anaeleza kuwa penye mapenzi ya kweli maudhi
hujitenga na kwamba ni jambo la muhimu kwa wapendanao kuepuka mambo yanayoweza
kuliharibu pendo hilo,msanii anasema
Pendo
lilojaa raha, ya aina peke yake,
Lilosheheni
furaha, cheko na bashasha zake,
Halizuki
la karaha, huo ndio mwiko wake,
Pendo
tamu kama letu, duniani “hulikuti”.
Halikadhalika mshairi anaeleza kuwa
mapenzi yasiyo ya kweli husababisha maumivu makali hasa kwa yule anayesalitiwa.
Katika shairi la MACHOZI YA DHIKI msanii anasema;
Machozi
ya dhiki yanibubujika,
Huku
na hiliki, sana nateseka,
Wangu
muashiki, umeadimika,
Wala
sidhihaki, nnadhulumika.
Hivyo msanii/Mwandishi anaitaka jamii
kuwa na mapenzi ya dhati ili kuepusha migogoro, migongano na maumivu kwa
anayesalitiwa.
8.
MATUMIZI YA
ELIMU
Mwandishi
ameonesha matumizi mbalimbali ya elimu,
ameonesha kuwa kuna watu hutumia elimu kuwakandamiza wengine, pia wapo
wanaotumia elimu kulipa visasi na kujinufaisha wenyewe na kuna wanaotumia elimu
kuleta maendeleo kwao binafsi, jamii na hata Taifa kwa ujumla. Watu wa namna
hii ndio huhitajika kwenye jamii (shairi “WASOMI”).
UJUMBE
Mwandishi ametoa ujumbe kwamba;
Ø Matabaka ni kikwazo katika ujenzi wa jamii mpya.
Ujumbe huu unapatikana katika shairi la “MVUJA JASHO”,”WALALA HOI” na
“WASAKATONGE”.
Ø
Unafiki na
unasaliti ni chanzo cha migogoro katika jamii,ujumbe huu unapatikana katika
shairi la “WASO DHAMBI”, “UASI” na “VINYONGA”.
Ø
Udikteta ni
kikwazo kikubwa cha maendeleo hivyo jamii hainabudi kung’oa utawala wa
kidikteta. Ujumbe huu unaatikana katka shairi la “MADIKTETA”, “MARUFUKU”,
“NAHODHA”, na “SADDAM HUSEIN”
Ø
Kumkomboa
mwanamke ni kuikomboa jamii nzima. Msanii anaitaka jamii imkomboe mwanamke
dhidi ya unyanyasaji, dhuluma, unyonge na mila potofu.Ujumbe huu unaatikana
katika shairi la “MWANAMKE”, “WANAWAKE WA AFRIKA”, na “TOHARA”.
Ø
Heshima kwa
jinsia zote ni muhimu kuzingatiwa ili kuleta usawa wa kijinsia katika jamii, kama inavyoelezwa
katika shairi la MWANAMKE.
Ø
Mtaka cha
uvunguni sharti ainame,ujumbe unapatikana katika shairi la “MVUJA JASHO”, na
‘PEPO BILA KIFO”.
Ø
Umoja ni nguvu
utengano ni udhaifu, ujumbe huu unapatikana katika shairi la ‘WANAWAKE WA AFRIKA”
Ø
Uongozi mbaya hurudisha
nyuma maendeeo ya jamii.Ujumbe huu unapatikana katika shairi la MARUFUKU’,
“NAHODHA” na “MADIKTETA”.
MAADILI:
Haya ni
mafunzo, nasaha au ushauri unaopatikana mara baada ya kusoma kazi ya kifasihi.
Malenga huyu anatoa ushauri kwa jamii yake kulingana na mazingira waliyomo.
ü Malenga huyu anaitaka jamii yake
iachane na utamaduni wa kumkkeketa mwanamke kwani hakusaidii lolote. Anasema
hilo kupitia shairi la TOHARA
ü Mshairi anaishauri jamii yake
kuachana na tabia ya kung’ang’ania madaraka kwani haina faida yyoyote. Hili
linajidhihirisha kupitia TONGE LA UGALI na NAHODHA.
ü Vile vile mshairi anaitaka jamii yake
ipige vita tabia kushiriki tendo la ndoa kinyume na maumbile na ufuska kupitia JIWE
SI MCHI na WEWE JIKO LA SHAMBA.
ü Mshairi anaitaka jamii yake ifanye
kazi kwa bidii na kuachana na tabia ya utegemezi kupitia shairi KLABU.
ü Mshairi tena anaitaka jamii yake
kujifunza kuwa na upendo wa kweli hasa kwa wanandoa ili kuimarisha ndoa zao
kupitia mashairi ya YEYE NA MIMI, PENDO TAMU na WEWE WAJUA.
Ø FALSAFA
Mwandishi anaamini kwamba jamii yote
haiwezi kuendelea kama hakuna usawa na kwamba viongozi ndio wanatakiwa kuwa
mstari wa mbele katika kutetea usawa huo.Matatizo aliyoyabainisha mwandishi
chanzo kikubwa ni viongozi wenyewe hivyo uongozi mbaya upigwe vita.
FANI
Ø MUUNDO
Mwandishi ametumia miundo ya aina mbalimbali kama
vile;
TARBIA:Huu
ni muundo wa mistari minne kwa kila
ubeti. Katika diwani hii mashairi ya mistari minne ni MCHEZA HAWI KIWETE na PENDO TAMU.
TATHILITHA:
Huu ni muundo unaohusu mistari ya mitatu kila ubeti.mfano HATUNA KAULI, SIKUJUA, JAWABU LA
NAHODHA.
SABILIA:Huu
ni muundo unaohusu hasa mashairi yenye mistari mitano kila ubeti.mfano KOSA,
NILIKESHA, WALALA HOI, NAHODHA, UNYAMA.
Ø MTINDO
Ni mbinu za pekee ambazo hutumiwa na msanii
kumtofautisha na msanii mwingine. Msanii wa diwani hii ametumia mitindo
mbalimbali kama vile;
Takriri pindu,mwandishi ametumia mtindo huu katika shairi la
NAHODHA, ambapo neno analomalizia mwishoni ndilo analoanzia mstari mwingine,
mfano
Vikongwe
wayayatika,
Yayatika,
na nanga inatutaka
Mtindo
wa matumizi ya nafsi mbalimbali mfano, katika shairi la
NILICHELEWA KUPENDWA ametumia nafsi ya
kwanza umoja (ni-mimi). Pia shairi la SILI NIKASHIBA mshairi ameeleza
katika la NAHODHA namna uongozi ulivyo
Mtindo wa kuhoji,katika mashari ya SI WEWE? Na AFRIKA
anaanza kwa swali lini? Anamalizia pia na swali lini?
Mtindo wa vidato,katika mtindo huu baadhi ya mistari na maneno yake au
silabi zake zina maneno machache au zimefupishwa tofauti na mistari mingine
ambayo huwa na silabi aumaneno mengi.mfano shairi la WASODHAMBI.
Kwa ufupi ni kwamba mtindo aliotumia na
mshairi huyu ni wa pekee kabisa na hivyo kufanya kazi yake ilete mvuto zaidi.
Ø MATUMIZI YA LUGHA
· TAMATHALI ZA SEMI
Mwandishi
ametumia tamathali semi zifuatazo:
· TASHBIHA
Ni tamathali ilinganishayo vitu kwa
kutumia viunganishi mfano shairi la ‘Yeye na mimi’anasema ‘hubakia
kama wang’a, shairi la KANSA anasema lanuka kama ng’onda na
katika shairi la NILINDE anasema chanda na
pete kama udi na uvumba.
· TASHIHISI
Ni tamathali ivipavyo uwezo vitu
visivyo binadamu kutenda matendo ya kibinadamu mfano katika shairi la TIBA
ISOTIBU anasema “inaumwa Afrika”, bara linapewa uwezo wa kuugua kama auguavyo
binadamu. Katika shairi la AFRIKA anasema “ radi yenye chereko” na
shairi la YEYE NA MIMI anasema “na akili
humrusha”.
· TAKRIRI
Ni tamathali inayorudiarudia maneno
mfano katika shairi la KANSA anasema “inatoa mafunza, mafunza
yachomoza”,inadhoofisha siha-siha,
pia kuna takriri mistari kwa baadhi ya mashairi.
· SITIARI
Ni tamthali ambazo hulinganisha vitu
pasipo viunganishi mfano katika shairi la VINYONGA anasema “wanasiasa
vinyonga”
· MKATO WA
MANENO
Mkato wa maneno umetumiwa katika mashairi
mbalimbali mfano shairi la MVUJA JASHO “maishaye” badala ya maisha yake na “ achumacho” badala ya anachochuma.
· MJALIZO
Mwandishi ametumia kipengele hiki
katika shairi la WASODHAMBI anasema
Wako
wapi, ni wangapi?
Chao
kipi, haki ipi, nchi zipi?
Nakuwa vipi?
TASWIRA/JAZANDA
Mwandishi
ametumia lugha ya picha katika kazi yake mfano
-Shairi
la NAHODHA kuna taswira (picha )ya nahodha inayomaanisha kiongozi, nanga yenye maana madaraka,
-Shairi
la WEWE JIKO LA SHAMBA linamaanisha Malaya,
-Shairi
la JIWE SI MCHI taswira ya jiwe na mchi linamaanishausagaji,
-MVUJA
JASHO ,WASAKATONGE na WALALA HOI linamaanisha masikini.
JINA
LA KITABU
Jina linasadifu yaliyomo ndani ya
kitabu kwa kuwa hali ya umasikini ndiyo imetawala kazi hii,watu wengi ni
masikini ambao kazi zao huwapatia mlo wa siku hawatarajii kuweka akiba benki au
kwenye taasisi yoyote ya kifedha.