UHAKIKI WA KAZI ZA FASIHI ANDISHI UTANZU: USHAIRI KITABU: MALENGA WAPYA MSHAIRI: TAKILUKI WAHAKIKI:KIDATO CHA NNE

UHAKIKI WA KAZI ZA FASIHI ANDISHI

UTANZU: USHAIRI

KITABU: MALENGA WAPYA

MSHAIRI: TAKILUKI

WAHAKIKI:KIDATO CHA NNE

UTANGULIZI:

MALENGA WAPYA  ni diwani mojawapo kati ya diwani tatu zinazotumika kuwatahini wanfunzi wa kidato cha tatu na nne katika somo la fasihi andishi. Kama alivyandika Mwalimu Mmanga katika utangulizi wake, diwani hii hakika imesheheni mashairi mengi yenye ukwasi wa fani na maudhui yanayojadili maswala kadhaa ya kijamii, kisiasa na kiuchumi na hivyo kuamsha hisia za wanajamii.

FANI YA MALENGA WAPYA:

FANI ni ufundi au ujuzi ambao msanii wa kazi ya kifasihi anautumia katika kujenga na kuwasilisha kazi yake. Malenga hawa wamefanikiwa kuijenga vizuri tu kazi yao wakitumia kifundi vipengele kadhaa vya kifani na hivyo kuifanya kazi yao iwe na mvuto.

A.  MUUNDO:

Hii ni sura, msuko, umbo au uwiano wa vipengele vyote vinavyojenga ushairi. Kuna vipengele kadhaa vinavyotumika kama sehemu ya muundo navyo ni;

v  Idadi ya mishororo:

·         Tathlitha

Huu ni ushairi wenye mishororo mitatu kwa kila ubeti. Ushairi huu pia huitwa UTATU. Katika kazi hii ya MALENGA WAPYA yapo mashairi kadhaa yaliyosukwa namna hii, nayo ni kama vile PAYUKA, TUNZO, KUUNGE, UA na HALI HALISI.

           PAYUKA

1.      Nasikia makelele,

Ya ngoma ile ya lele,

Kuimba na kupayuka.

·         Tarbia

Ni ushairi uliosukwa kwa mishororo minne kwa kila ubeti. Tarbia pia hufahamika kama UNNE. Kidesturi shairi la huwa  na mishororo iliyogawanyika katika vipande

viwili. Malenga wapya nao wameweza kuisuka kazi yao kwa kutumia muundo

huu, mashairi yanayodhihirisha hilo ni pamoja na MAISHA NI KAMA NJIA, ULIMI,SISUMBUKIE KICHAA, NIPATIENI DAWA, NIPATE WAPI MWINGINE na SAMAKI MTONGONI.

                ULIMI

1.      Ulimi ninakuasa, nisemayo usikie,

       Mwenzio sijenitosa, nafasi sijutie,

       Ninachokuomba hasa, unifanye nivutie,

               Ewe ulimi sikia!

      

·         Takhmisa:

Ni ushairi wenye mishororo mitano katika kila ubeti. Ushairi huu huitwa pia UTANO au takhmisi. Kuna baadhi ya takhmisa hazina mgawo wa vipande viwili kama ilivyozoeleweka. Katika kazi hii malenga hawa wametumia muundo huu pia kama inavyojidhihirisha katika ISRAFU, SIHARAKIE MAISHA.

   

   ISRAFU

1.      Ali ulojichumia,

Ni yako nakubalia,

Lakini kiangalia,

Vipi unaitumia,

Mwenzangu nakuusia, israfu haifai.

·         Tasdisa:

Ni utungo wenye mishororo sita katika kila ubeti. Pia huitwa USITA, TARDISA au TASHLITA. Ingawa tungo hizi si maarufu sana lakini inaonekana katika diwani hii kama inavyojidhihirisha kwa shairi la PUNDA.

      Toka ulipozaliwa, maishayo ni kizogo,

      Hujapata kuenziwa, waishi tirigivyogo,

      Nawe hujajielewa, u kiumbe hu kigogo,

      Kama ungefadhiliwa, usingebeba mizigo,

      Hakika ulionewa, hustahili kipigo,

      Haki umeitambua, idadi japo japo kidogo.

·         Sabilia:

Ni muundo ambao kazi ya kishairi hujengwa kwa mishororo saba au zaidi kwa ubeti. Kama ilivyo kwa tasdisa mashairi ya namna hii ni machache sana. Katika kazi ya MALENGA WAPYA kuna mfano wa shairi la muundo huu ambalo ni PASUA UWAPE UKWELI.

    Ambaye tumekuridhi, asili yetu ni moja,

    Sukani tumekukabidhi, oka zama za mababu,

    Cheleza lete jahazi, uwapashe wapashike,

    Pasi kuwa na woga, viduhushi wachchezi,

    Uyakabili mawimbi, midomo yao wafyate,

    Na hizo zake tufani, virago vyao wafunge,

    Zipoze bila muhali, wawafate bwana zao,

    Kwa kupasua ukweli, visiwa vishuwarike,

    Kutugawa kwa mafungu, neema iengezeke,

    Hilo kwetu ni muhali, tufurahie maisha,

    Si dini wala si rangi, au la hata kabila.

v  Idadi ya vipande:

Hiki ni kigezo kingine cha kuainisha muundo wa kazi za kishairi, kwa kigezo hiki shairi laweza kuwa na

·         Vipande viwili ( manthawi )

Katika muundo huu mshororo wa ubeti hugawika katika sehemu mbili; sehemu ya kwanza na ya pili. Mashairi kadhaa katika diwani hii yamesukwa katika muundo huu, nayo ni pamoja na ADUI,  KIFUNGO, KITENDAWILI, CHARUKA, NIPATE WAPI MWINGINE.

                       CHARUKA

1.      Charuka chacharukaka, mambo kuyakimbilia,

Charuka kirukaruka, mipango kufikiria,

Charuka kikurupuka, mbali uweze fikia,

Kabla hujapotea, charuka chacharukaka.

·         Vipande vitatu ( ukawafi )

Kwa muundo huu mshororo wa ubeti wa shairi hugawika katika sehemu tatu; yaani sehemu ya kwanza, ya pili na ya tatu. Diwani ya MALENGA WAPYA imetumia pia muundo huu kupitia mashairi kadhaa kama vile KWA NINI?, TUNZO na HAKI.

HAKI

1.      Haki watutisha, tusikuandame, kwa matendo yetu,

Watukorofisha, tusikuandame, kila penye kitu,

Mbona watugwisha, miba ituchome, kwenye huu mwitu,

                            Tutokwe na utu!

·         Kipande kimoja ( utenzi )

Katika muundo huu mizani ya mishororo huwa michache kati ya 4 hadi 12 nao husimulia habari fulani au tukio fulani. Katika diwani hii msuko huu unajidhihirisha kupitia PAYUKA.

1.      Nasikia makelele,

         Ya ngoma ile ya lele,

         Kuimba na kupayuka.

2.     Kupayuka kwenu huko,

         Mbona tu kokoriko,

         Sioni linalokuwa.

v  Mbali ya idadi ya mishororo na vipande pia kituo hutumika kuainisha muundo wa kazi husika. Katika hili kazi ya MALENGA WAPYA imetumia vituo tofauti kama vile;

·         Bahari:

Kituo cha namna hii maneno ya mshororo wa mwisho yanakaririwa kutoka ubeti mmoja hadi mwingine. Msuko huu unajidhihirisha katika HINA INAPAPATUKA, BAHARI na HALI HALISI.

·         Nusu Bahari:

Kituo cha namna hii maneno ya kipande kimoja hukariririwa ubeti mmoja hadi mwingine wakati ya kipande cha pili hubadilikabadilika. Muundo huu umejitokeza katika shairi la CHARUKA.

·         Kimalizio:

Katika kituo cha namna hii mshororo wa mwisho hubadilikabadilika kutoka ubeti mmoja hadi mwingine. Muundo huu umetumika vilivyo katika diwani hii hasa katika mashairi ya  NINI WANANGU?, UTANIKUMBUKA, SOKOMOKO BAHARINI.

B: MTINDO:

Ni tabia ya kiutunzi au mbinu za kifasihi za kiutunzi ambazo huhitilafiana kati ya mtunzi na mtunzi.Katika kazi hii ya MALENGA WAPYA washairi hawa wametumia mitindo tofauti ambayo imekuwa ni kivutio kwa kazi hii mbele ya macho ya wasomaji na hivyo kurahisisha ufikishwaji wa maudhui. Mitindo hiyo ni pamoja na;

·         Kikufu:

Ni tabia ya kiutunzi ambapo neno la mwisho au kipande cha mwisho katika kituo cha ubeti uliotangulia linakuwa neno la kwanza au linaanzisha mshororo wa ubeti unaofuatia. Mtindo huu unajidhihirisha katika shairi la SAMAKI MTUNGONI, MAJONZI.  Angalia kikufu kinavyojitokeza katika  SAMAKI MTUNGONI

1.      Kaburi tunaliacha, nyuma twaligeukia,

Mwenzetu tumeshamuacha, na dongo kumfukia,

Hakuna aliyejacha, sote tukajiukia,

Huzuni imetukumba, mwenzetu katangulia.

2.      Mwenzetu katangulia, Mola atamjalia,

Pema atajikalia, dua tunamuombea,

Nasi tutafuatia, njia aliyokwendea,

Huzuni imetukumba, mwenzetu katangulia

·         Kikwamba ( Takriri ):

Ni tabia ya kurudiarudia neno/ maneno katika nafasi maalum katika mshororo katika ubeti. Mtindo huu unaonekana katika shairi la CHARUKA.

3.      Charuka ndugu usome, uijue na dunia,

Charuka kaka kiume, mambo usijekosea,

Charuka dada kwa shime, vitabu kuvipekua,

Safari yaendelea, charuka chacharukaka.

·         Kidato:

Ni mbinu ambayo mshororo mmoja aghalabu wa mwisho hufupishwa kwa sababu maalum. Mashairi ya ULIMWENGU, MPAKA LINI? na KWA NINI? yametumia mtindo huu na hivyo kuonesha upekee wa kazi hii. Chunguza ubeti huu wa MPAKA LINI?

1.      Jamani mambo gani haya, mnayotufanyia?

Tena bila ya huruma, mnaturembea,

Tumebaki twalalama, shida twajionea,

         Mpaka lini mtatukemea?

·         Maswali:

Ni mtindo ambao mshairi huandika shairi katika hali ya kuhoji jambo Fulani. Mbinu hii imejitokeza na kutumika katika mashairi kama KWA NINI?, NIPATE WAPI MWINGINE? Hebu pitia ubeti huu wa KWA NINI?

1.      Wanaume, nauliza, mwafanyani?

Paka shume, jigeuza, ni kwa nini?

Mungurume, chezacheza, majiani,

                    Kwa nini?

·         Taabili:

Ni mbinu ya uandishi ambao shairi huandikwa katika namna ya kumlilia mtu au kuomboleza aliyefariki. Uandishi unajitokeza katika shairi la NIPATE WAPI MWINGINE?, MAJONZI. Chunguza ubeti huu wa shairi hili la MAJONZI.

1.      Asubuhi na mapema,habari nimepokea,

Halikuwa jambo jema, nililolitarajia,

Ujumbe uliosema, Fulani amejifia,

Huzuni imetukumba, mwenzetu katangulia.

·         Tabdili:

Huu ni mtindo ambao mshororo mmoja unakuwa mrefu kuliko mishororo mingine katika beti zote. Mashairi ya ISRAFU na SIHARAKIE MAISHA. Angalia ubeti huu wa shairi la SIHARAKIE MAISHA.

1.      Nakuona waduwaa,

Maisha kuyashangaa,

Husuda zinakujaa,

Kuhusudu walojaa,

Siharakie maisha, nawe una fungu lako.

·         Mtirirriko:

Ni mtindo ambao vina vya mwanzo na vya mwisho vinakaririwa kutoka ubeti mmoja mpaka mwisho wa shairi, vinakaririwa katika shairi lote. Mfano wa mashairi ya mtiririko ni MAISHA NI KAMA NJIA, SISUMBUKIE KICHAA, NINI WANANGU? Hebu angalia vina vya kati na mwisho katika beti hizi mbili za SISUMBUKIE KICHAA

1.      Kichaa kusumbukia, sumbuko usisumbuke,

Jambo hilo zingatia, maoni yangu ushike,

Kichaa ana udhia, utajuta mwisho wake,

Sumbuko usisumbuke, kusumbukia kichaa.

2.      Kichaa hana sheria, katika maisha yake,

Kila litomzukia, hilo ndilo sawa kwake,

Hata kama akasema, jukumu limuepuke,

Sumbuko usisumbuke, kusumbukia kichaa

·         Ukara:

Ni tabia ambayo vina vya kipande kimoja vinabadilikabadilika wakati vya kipande kingine vinakaririwa ubeti mmoja hadi mwingine katika shairi zima. Mashairi kama NIPATE WAPI MWINGINE?, UA, KUUNGE. Chunguza kwa makini  vina vya kai na mwisho vya beti hizi mbili za shairi la KUUNGE.

1.      Sing’ang’anii kuunge, nikaja nikaanguka,

Japo kutoa varange, katu sitababaika,

Nakataa kuwa pange, name naweza tumika.

2.      Silipandi asilani, gogo lililokauka,

Naraduwa kuwa chini, japo nitahangaika,

Munaosema semeni, kisha mutapumzika.

·         Ukaraguni:

Ni mtindo ambao vina vya mwanzo na vya mwisho vinatofautiana katika beti katika shairi zima. Ukaraguni unajitokeza sana katika kazi hii kupitia mashairi haya; NIPATIENI DAWA, TUYAZINGATIENI HAYA, SAMAKI MTUNGONI, ADUI, KITENDAWILI. Hebu chunguza tena beti hizi mbili za shairi la KITENDAWILI.

1.      Jogoo lina mafamba, linatamba kiamboni,

Kwakiburi lajigamba, hadi kiambo jirani,

Hili jogoo la shamba, sasa lawika mjini,

Kitendawili na tega, mteguzi ategue.

2.      Mbawa linavyozipiga, wengine hawasogei,

Shuti nejawa na woga, wote wamekuwa hoi,

Kama wenyewe mwafuga, kitoweo halifai,

Kitendawili na tega, mteguzi ategue.

C: MATUMIZI YA LUGHA

Lugha ndiyo malighafi kuu ya fasihi na ushairi,utamu na ubora wa ushairi hutegemea mtunzi anavyomudu kuchagua na kupanga maneno yake ili yalete matokeo ambayo ameyakusudia kwa hadhira yake. Kwa jinsi hii ni lazima mshairi awe na msamiati wa kutosha.

Ø  Uteuzi wa msamiati/ maneno:

Katika eneo hili washairi wamejitahidi kuteua na kutumia maneno katika jinsi ambayo kazi nzima inaleta mvuto katika macho na masikio ya hadhira yake kwani wametumia Kiswahili fasaha kinachoeleweka miongoni mwa wasomaji ingawa imejengwa kisanaa.

Ø  Mpangilio wa maneno:

Hata katika mpangilio wa maneno washairi hawa wamejitahidi kuzingatia taratibu za kishairi ambapo maneno hupangwa ili kuleta maana fulani iliyokusudiwa, urari Fulani wa mizani.

            PAYUKA

           Kupayuka kwenu huko,

           Mbona tu kokoriko,

           Sioni linalokuwa.

Ø  Tamathali za semi:

Ni umithilishaji wa jambo kwa kulinganisha au kufanianisha na lingine. Ni viwakilisho kwa dhana nyingine au zinazofanana. Maranyingi tamathali zinaweza kupanua, kupuuza ama kubadilisha maana za wazi ili kuleta maana maalum katika ushairi.

Pia hutumika kuipa mvuto kazi ya kishairi.

Katika kazi hii tamathali zifuatazo zimetumika kwa malengo hay ohayo;

·         Tashbiha:

Hii uhusisha mfananisho au mlinganisho wa vitu viwili au zaidi kwa kuzingatia sura,sifa au tabia kwa kutumia maneno ya ulinganisho. Matumizi ya tashbiha yanajidhihirisha katika NIPATE WAPI MWINGINE, NINI WANANGU,BAHARI, ADUI.

                 NIPATE WAPI MWINGINE

4.  Njiwa ali maridadi, kwa tabia hana shaka,

      Na hakuwa mkaidi, umwitapo kakufika,

     Mfanowe kama radi, chini inapoanguka,

     Njiwa ameshanitoka, nipate wapi mwingine.

·         Sitiari:

Hii ni tamathali ambayo athari zake hutegemea uhamishaji wa maana na hisikutoka kitu kimoja au dhana moja hadi nyingine.Kwa kawaida vitu hivyo vinavyohusishwa havina uhusiano wa moja kwa moja. Sitiari ni picha ingawa picha si lazima picha iwe sitiari.

 Kazi ya MALENGA WAPYA imetumia vilivyo tamathali hii ya emi kama inavyojidhihirisha katika KITENDAWILI, ULIMWENGU, MAISHA NI KAMA NJIA, PUNDA, SAMAKI MTUNGONI.

                    ULIMWENGU.

    4. Umbile vile lilivyo,ni umbo la mitihani,

        Usilendeshe vilivyo, litakupa hamkani,

        Ambaa hebu rudivyo, ulimwengu ni shetani,

                             Ulimwengu.

·         Tashhisi:

Tamathali ambayo vitu hupewa sifa zote au baadhi ya sifa za binadamu na kuonekana kutenda kama binadamu. Tamathali hii pia imetumika katika diwani hii hasa katika mashairi haya; ULIMI, SAMAKI MTUNGONI,

                         ULIMI

1.      Ulimi ninakuasa,nisemayo usikie,

Mwenzio sije nitosa, nafasi sijijutie,

Ninachokuomba hasa, unifanye nivutie,

              Ewe ulimi sikia!

·         Takriri:

Ni marudiorudio ya sauti, neno, silabi au sentensi ili kuweza kuleta athari na maana iliyokusudiwa iliyo maalum kwa msikilizaji na msomaji. Njia hii huonesha uzito wa hisia, kusisitiza jambo au dhamira Fulani. Mashairi kama PAYUKA na CHARUKA yanadhihirisha matumizi ya tamathali hii katika diwani hii.

CHARUKA

1.      Charuka chacharukaka, mambo kuyakimbilia,

Charuka kirukaruka, mipango kufikiria,

Charuka kikurupuka, mbali uweze fikia,

Kabla hujapotea, charuka chacharukaka.

Ø  Matumizi ya lugha ya picha/ taswira:

Haya hupambanuliwa na na uteuzi na utumizi mzuri wa maneno, ulinganifu na udhahiri wa maelezo wenye kuhusisha na kujumuisha dhana mbalimbali tofauti ndani ya dhana moja ili kuleta taswira na athari maalum katika mawazo ya msikilizaji.

Taswira huundwa au kujengwa kutokana na matumizi ya tamathali za semi hasa sitiari na tashbiha na ishara mbalimbali zenye kuhusu mawazo, dhana, vitu na umbile na kadhalika.

Diwani ya MALENGA WAPYA imetumia taswira kadhaa kwa lengo la kuchochea hisia za wasomajiza uoga, furaha, kilio hasura hata kukarahishwa. Nazo ni kama vile;

·         Samaki : katika shairi la SAMAKI MTUNGONI ambapo washairi wanawazungumzia raia wanyonge wanokandamizwa na mfumo mbaya uliopo ndani ya jamii yao.

1.      Samaki hufurahika, wawapo kwao ziwani,

Si ziwani patashika, bali hata baharini,

Wacheza warukaruka, hufika hadi hewani,

Leo wako mtungoni, huzuni imewakumba.

·         Punda: katika shairi la PUNDA ambapo pia malenga hawa wanmzungumzia raia wa hali chini ambaye amekuwa akiishi maisha duni tangu kuzaliwa kwake akifanya kazi nzito na ngumu.

1.      Toka ulipozaliwa, maishayo ni kizogo,

Hujapata kuenziwa, waishi tigirivyogo,

Nawe hujajielewa, u kiumbe hu kigogo,

Kama ungefadhiliwa, usingebeba mizigo,

Hakika ulionewa, hustahili kipigo,

Haki umeitambua, idadi japo kidogo.

·         Ua: katika shiri la UA ambapo washairi hawa wanazungumzia mwanamke mrembo aliyetunzwa akatunzika anayevutia macho ya wanaume waloho.

1.      Ua limejituliza, mtini laning’nia,

Mwenyewe laniliwaza, furahani lanitia,

Ua sasa limepea, macho walikodolea.

·         Mshumaa na giza: katika shairi la HALI HALISI washairi hawa wanazungumzia hali ya kukua kwa uchumi na kuongezeka kwa ugumu wa maisha kunakowakabili wananchi.

1.      Hali hii yashangaza, nasi imetulemaza,

Imekuwa miujiza, yafaa kujiuliza,

Mshumaa unawake, giza mbona linazidi?

·         Sukari: katika shairi la SUKARI ambalo washairi wanazungumzia utamu wa madaraka kwa viongozi hata wansahau wajibu wao na kutenda yasiyofaa.

9.      Si mapenzi asilani, haifai fikiria,

Utakuwa unabuni, hilo ukiliwazia,

Bali iko mafichoni, kazi kwako kufichua,

Kitendawili tegua, kishindwa tanipa mji.

·         Nahodha: katika shairi la SOKOMOKO BAHARINI ambalo washairi wanazungumzia kiongozi au viongozi wanaoyumba kwenye madaraka.

2.      Manahodha waminifu, sasa waanza ghumiwa,

Tena walo watiifu, sukani kuaminiwa,

Mawimbi yawatlifu, sasa wachanganyikiwa,

Vipi hali itakuwa, kwetu wenye vimashua?

MAUDHUI YA MALENGA WAPYA:

Maudhui ni mawazo yanayozungumzwa na msanii wa kazi ya kifasihi pamoja mtazamo wa mwandishi au msanii juu ya mawazo hayo.

A.      DHAMIRA:

Ni wazo kuu lililomo katika kazi ya kisanaa. Huu ni msukumo alionao mwandishi hata akaandika kazi Fulani ya kifasihi. Mshairi anaweza kuwa na lengo la kuonesha mambo mbali mbali- mienendo mizuri na mibaya- yatokeayo katika jamii.

Katika diwani hii washairi hawa wameyachora kadhaa yatendwayo na jamii, nayo ni kama;

Ø  Unyanyasaji na uonevu:

Hili ni moja ya mienendo isiyo ya kiutu inayotendwa na wanajamii. Washairi wamejadili hili kwa kina katika mashairi yao ya PUNDA, HAKI, na SAMAKI MTUNGONI.

3.      Hawajui la kufanya, wabaki kutazamana,

Mvuvi kawakusanya, tungoni wanaminyana,

Na nyumbani kuwafanya, kitoweo cha mchana,

Leo wako mtungoni, huzuni imewakumba.

Ø  Kudharau wakulima:

Jambo lingine ambalo limekuwa ni kero kwa washairi hawa hata wakaamua kuliandikia ni kuwadharau wakulima ingawa wamekuwa wakifanya kila juhudi kuliinua taifa kwa kazi zamikono yao. Hili limewekwa wazi kupitia shairi la MKULIMA.

1.      Si leo toka zamani, mkulima mtu duni,

Ana tabu maishani, tena hapewi thamani,

Yafaa tutizameni, kisha tuyachunguzeni,

Si leo toka zamani , mkulima mtu duni.

Ø  Usaliti na ulaghai katika ndoa;

Malenga hawa wanaichora jamii hususan akina baba kuwa wamekosa uaminifu kwa wenzi wao wa ndoa na hivyo kuhatarisha uimara wa ndoa na familia zao. Malenga wanatoa kilio chao kupitia shairi la UTANIKUMBUKA na KWA NINI? 

4.      Mke wake, atamwacha, singizini,

Atoroke,parakacha, migombani,

Kumbe kake, anakocha, mwa jirani,

              Kwa nini?

Ø  Matumizi mabaya ya mali;

Jambo hili pia limewakera vilivyo washairi hawa hata kuamua kulipigia kelele vilivyo; wanajamii wengi wamekuwa wakitumia walichovuna na kupata ovyo bila kufikiria siku zijazo itakuwaje. Hili wamelisema vilivyo kupitia shairi la ISRAFU na KWA NINI?.

5.      Huu ni wakati wako,

Kuijenga kesho yako,

Kuepuka chokochoko,

Za hao adui zako,

Mwenzabgu nakuusia, israfu haifai.

Ø  Ukosefu wa uwajibikaji:

Hili pia ni jambo liwezalo kuleta madhara makubwa kwa wanjamii hasa inapotokea viongozi katika ofisi au wenye madaraka kushindwa kubeba majukumu yao na kuendekeza mambo yasiyo na umuhimu kwa jamii. Washairi wanaliona hili hasa maofisini ambako watumishi wengi wa ofisi hawatimizi maukumu yao ipasavyo kama wanavyosema katika shairi la PUUZO, MPAKA LINI? Na PAYUKA. Angalia jinsi washairi wanvyolia katika PUUZO;

1.      Ofisini ukifika, wanajitia pirika,

Haja unayoitaka, mwenyewe tahangaika,

                 Wanajifanya hawajali.

Ø  Kulewa madaraka:

Ni tabia nyingine ambayo imekuwa kero kwa wanajamii. Tabia ya kulewa madaraka na majukumu na kusahau kabisa unalopaswa kufanya. Washairi wnawalaumu viongozi kwa kukaa madarakani kwa muda mrefu hata kujisahau kutimiza majukumu yao. Washairi wanalisema hili kupitia shairi la SUKARI.

6.      Waone wanaokula, vibaya kwa mazoea,

Sasa wameanza lala, kwa mshangao kuwangia,

Humaliza zao hila, taabu kuiondoa,

Lishalo kujigandia, kupapatua ni mambo.

Ø  Hali ngumu ya maisha, njaa na umaskini:

Washairi pia wametoa sauti yao ya maumivu makali kuhusu  hali ngumu inayowakabili wanajamii wanaowandikia, na hivyo kuwataka wanajamii kuamka kupambana na hali hiyo vinginevyo jamii inatafuta mauti. Washairi wanalia vilivyo kupitia TUYAZINGATIE HAYA, HALI HALISI na ADUI. Angalia wanachokisema katika shairi la ADUI.

2.      Tulime jamatulime, tushinde adui njaa,

Hapa kwetu ituhame, kwengine kutokomea,

Wala sisi tusikome, chakula kujilimia,

Tutie jembe mpini,tuteremke shambani.

Ø  Kutotendeana mema:

Nalo ni jambo lingine ambalo lililowashughulisha washairi hawa na kuamua kulipigia nduru kwani inakera mno kuona wanajamii wakishindwa kusaidiana na kukirimiana kama inavyotakiwa. Hili linajidhihirisha vilivyo katika shairi la MAISHA NI KAMA NJIA.

3.      Iweze yako saduri, binadamu zingatia,

Kaa ukitafakari, utende yalo sawia,

Ubabe au kiburi, havitokusaidia,

Maisha ni kama njia, tukumbuke akhiria.

Ø  Unyanyasaji wa wanawake:

Mwenendo mwingine uliowakera washairi hawa hata kuamua kuiandikia jamii hili ijitambue ni tabia ya kuwanyanyasa wanawake na kuwanyima fursa za kufanya vitu vya kimaendeleo kama wafanyavyo wanaume nadni ya jamii. Hili wamelijadili sana katika mashairi ya HINA INAPAPATUKA na KIFUNGO.

2.      Zamani tukikumbuka, watiaji walivia,

Nyumbani katu kutoka,ndani walijichimbia,

Mabwana walitamka, marufuku kutembea,

Unyonge inaondoa, hina inapapatuka.

Ø  Ufuska na umalaya:

Washairi pia wanaguswa sana na tabia ya ufuska na umalaya inayofanywa na akina dada wengi mijini. Tabia hii mbaya huwafanya akina dada kukosa heshima miongoni mwa jamii kwani inawadhalilisha sana na kuwafanya waonekane si mali kitu mbele ya macho ya watu. Pitia beti hizi za shairi la KUUNGE

3.      Kuunge limeshaoza, lote linatukusika,

Silione limekaza, mizizi haikushika,

Kilipanda sitoweza, hadharani natamka.

4.      Nayakataa maafa, wenzangu yalowafikia,

Waliofanya dafafa, kidhani watatajika,

Hawapo wameshakufa, na juu hawakufika.

5.      Nawambia silipandi, hii pingu naiweka,

Naogopa sina kundi, nikifa la kunizika,

Nawapande kina bundi, na kila anayeruka,

                   Silipandi kataani.

B: MAADILI:

Haya ni mafunzo, nasaha au ushauri unaopatikana mara baada yakuiptia kazi ya kifasihi. Ni maelekezo ambayo huelekezwa kwa hadhira ili iweze kutoka katika hali iliyomo na kuelekea kwenye jamii mpya yenye Maendeleo na utengemano. Katika hili washairi hawa wameitaka;

Jamii kuachana na tabia ya uvivu na utegezi  na kuwa wachapakazi ili kuunua uchumi wa nchi na maisha ya jamii kwa ujumla. Hili limesisitizwa vizuri kupitia mashairi ya TUYAZINGATIE HAYA, CHARUKA na ADUI. Hebu chunguza ubeti huu wa shairi la ADUI.

1.      Haya shime tuitane, sote tushirikiane,

Wala tusitegeane, kwa pamoja tushikane,

Aliye mwoga anene, kabisa tusigombane,

Tutie jembe mpini, tuteremke shambani.

Pia wanaume walio katika ndoa kuachana na tabia ya uasaliti wa ndoa zao kwani kwaweza kusababisha maafa makubwa kwa wanafamilia. Washairi wanashauri hili kupitia shairi la KWA NINI? Wanapohoji sababu hasa wanaume kuchepuka.

2.      Utamwona, mwanaume, kashaini,

Anong’ona, na Selume, chochoroni,

Ndio laana, ajipime, japatani?

            Kwa nini?

Hali kadhalika malenga hawa wameielekeza jamii yao hasa viongozi kuacha kukandamiza na kuonea raia. Washairi wanashauri hili kupitia mashairi ya HAKI, MPAKA LINI?na SAMAKI MTUNGONI. Angalia ubeti huu katika MPAKA LINI?

3.      Mpaka lini, dhiki hii itafishwa?

Hadi lini, mnyonge atadunishwa?

Jambo hili, halina budi kukomeshwa,

     Mpaka lini tutasemewa?

Vile vile washairi hawa wameelekeza wanajamii waache majungu, umbeya na kusengenyana kwani hakuna faida yoyote kwa kufanyiana hayo ispokuwa kujenga uadui na chuki miongoni mwa wanajamii. Wanashauri hilo kupitia shairi la ULIMI

Usiropokeropoke, kwa wenzio kwanza sema,

Usipachikepachike, maneno yasio mema,

Useme wanufaike, kwa kauli yako njema,

                 Ewe ulimi sikia!

Isitoshe washairi hawa wamewashauri wanajamii wawe na misimamo hivyo waachane na tabia ya kuiga matendo ya watu wengine na  ambayo hayana maana yoyote wala msaada kwao kwani yaweza kusabababisha maafa makubwa kwao. Ushauri huu unasomeka vizuri katika mashairi ya SIHARAKIE MAISHA na USIWE BENDERA. Angalia ubeti huu katika shairi la USIWE BENDERA.

2.      Usione haya, baya kukataa,

Ingawaje baya, ukajibobea,

Ukambiwa haya, ukajifanyia,

Usiwe bendera, kufata upepo.

Kama vile haitoshi, malenga hawa wamewaelekeza viongozi kutolewa madaraka na kusababisha kushindwa kutimiza majukumu yao na kusababisha jamii kuendelea kuwa duni. Maelekezo hayo yanaonekana vizuri katika shairi la SUKARI.

3.      Utaumbuka ujue, sukari kiizoea,

Hukufunga utambue, utamu ukikukaa,

Lazima usijijue, ukishailafukia,

Haifai kubugia, sukari uiogope.

Wanajamii pia wanapaswa kuwa makini na matumizi ya mali na pesa wanazojichumia ili ziweze kuwafaa siku za mbeleni badala ya kuzitumia ovyo bila sababu maalum. Maelekezo haya yanapatikana vizuri katika shairi la ISRAFU.

4.      Israfu ikimea,

Mali inayoyomea,

Watu watakuzomea,

Ukikosa egemea,

Mwenzangu nakuusia, israfu haifai.

Pia wanajamii wanaelekezwa kuwathamini wakulima wakikumbuka mchango wao mkubwa wanaoutoa kwa jamii wa kuhakikisha jamii inapata chakula na pesa nyingi tu za kigeni na hivyo kusukuma maendeleo ya jamii badala ya kuwatenga na kuwaona kama watu duni waiostahili lolote. Haya yanaonekana kati ka shairi la MKULIMA.

5.      Dharau wakielewa, kuna hatari mbeleni,

Mkulima ang’amuwa, naye akae mjini,

Hapo ndipo tutajua, mkulima naye nani,

Mkulima naye mtu, yafaa kuthaminiwa.

C: UJUMBE

Ni taarifa anazotoa msanii kwa hadhira; ujumbe mara nyingi hutokana na dhamira na unaweza kujitokeza wazi au kwa kujificha.

Katika diwani ya MALENGA WAPYA mshairi anatoa ujumbe ufuatao;

ü  Kutumia mali ovyo ni hatari kwa siku za usoni. Washairi wanayasema haya kupitia shairi la ISRAFU.

ü  Ulevi wa madaraka husababisha kushindwa kutimiza majukumu ya kuwatumikia wnanchi. Hili linasemwa katika shairi la SUKARI.

ü  Umbeya, majungu na fitina ni chanzo kikubwa cha mafarakano ndani ya jamii. Hili nalo limesemwa sana kupitia shairi la ULIMI.

ü  Moja ya vyanzo vya migogoro katika ndoa kutokuwa mwaminifu katika ndoa. Hili limewekwa wazi kupitia shairi la KWA NINI?

ü  Uhumi wa nchi yoyote ile hauwezi kukua kwa  nchi kuwa tegemezi au wananchi wake kuwa wavivu, haya yanaonekana vizuri katika mashairi ya TUYAZINGATIE HAYA na ADUI.

ü  Kukosa msimamo na kuiga maisha ya watu wengine kwaweza kusababisha matatizo ndani ya jamii. Washairi wanayasema haya kupitia mashairi ya SIHARAKIE MAISHA na USIWE BENDERA.

ü  Kukandamiza na kuonea raia ni kukua demokrasia ndani ya jamii. Ujumbe huu unapatikana vizuri kupitia mashairi ya MPAKA LINI?, HAKI na SAMAKI MTUNGONI.